OKB: Zarar ve Denetleme

Blog sayfamızda, Obsesif Kompulsif Bozukluğun (OKB) çeşitli tipleri olduğuna vurgu yapmıştık ve ilk olarak temizlik ve bulaşma tipinden bahsetmiştik.

Genel olarak OKB’nin kirlenme ve bulaşma tipi ile özdeşleştirilmiş olsa da dünyada çok yaygın halde görülen bir diğer tip, zarar ve denetleme OKB’sidir.

Bu tip obsesyon ve kompulsiyonlar, neredeyse bir felaketle sonuçlanabilecek durumlar hakkında şiddetli bir kaygıyı ve bunu önlemek için başvurulan davranışları içerir.

İçeriklerler bazen günlük hayatla oldukça ilişkili basit korkular ve makul önlemler gibi görünebilir.

Ancak her psikolojik bozukluğun sürmesi gibi bu durumunda ciddi faturaları vardır.

Bu OKB tipinde düşünce içerikleri, yani obsesyonlar, abartılmış bir olasılık algısının yanında felaketleştirme denen bir bilişsel hatayla karakterizedir.

Bu felaket senaryolarında ortak tema zarardır. Kişiler ya eylemlerinden dolayı birilerine zarar vereceğine ya da zarar göreceklerine yönelik bir inançla yönetilir.

Bunlara en yaygın örneklerin başında, fişte unutulan bir elektronik eşyanın yangına sebep verip, herkese zarar vermesi gelir. Bununla birlikte kilidin kontrol edilmemesinin sonucunda bir hırsızın eve girip kişinin kendisine veya sevdiklerine zarar vermesi hakkındaki endişe de oldukça yaygındır.

Ayrıca, doğal gaz ve doğal gaz patlamalarına yönelik de aşırı bir zarar kaygısı, bu tip OKB'de oldukça yaygın görülür. Ocağın veya vananın açık kalmasından doğacak bir sızıntı hakkında yineleyici bir imgeleme ve düşünme hali baş gösterir.

Hatta bazen kişiler, bilmeden birilerine zarar vermiş olma ihtimalleriyle ilgili obsesyonlar üretir.

Mesela, “ya yoldan geçerken birini ezdiysem?”

Bu tip obsesyonlar, kişinin yaşantılarından oldukça beslenir. Özellikle, sağlık çalışanları, hukukçular ve maliyeciler gibi davranışlarının sonucunda birçok insanın hayatının etkileneceği meslek alanlarında, obsesyonlar sağlam bir şekilde beslenir.

Mesela bir hekimi düşünelim: “Ya yanlış teşhis yüzünden yanlış tedavi uygular ve hastayı öldürürsem” şeklinde bir düşünce, obsesif boyuta erişebilir.

Ya da bir avukatı ele alalım: “Ya sözleşmede bir şey kaçırır ve herkesin haklarının ihlaline yol açarsam” veya “ya bir yanlışlık yapıyorsam ve ciddi bir ceza alırsam?” şeklinde felaketlere aşırı dikkat çekilip, olasılığı çok fazla olarak değerlendirilebilir.

Tabii ki felaket sonuçlarla ilgilenen obsesyonlar, bazen ataklara dönüşen şiddetli kaygıya, suçluluğa, bazen utanç ve kızgınlığa ve çoğunlukla da bezginlik ve bıkkınlığa yol açar.

Aklında dönüp duran felaketleri önlemek için de kişiler güvenlikle ilgili denetleme davranışları ve ritüelleri yani özetle kompulsiyonlar üretirler.

Tekrarlı biçimde ocağı ve doğalgaz vanasını kapatmak, tüm fişleri çekmek, pencereleri kontrol etmek, kilitlenen kapıyı itekleyip denetlemek gibi davranışlara girişirler.

Burada dikkat çekilmesi gereken şey bu davranışların tekrarlı olarak yapılmasıdır.

OKB’de bir defa ocağı kontrol etmek hiçbir zaman yeterli değildir!

Yeterli olmadığıyla birlikte video, fotoğraf gibi yollara başvurulup işteyken kendine duyulan yoğun şüphe sonrası iç rahatlatma yaşanır. Eğer bunlar yoksa, işten izin alınıp eve dönüldüğü de olur.

Yoldan geçerken birini ezdiğini düşünen kişi, geçtiği yolları tekrar tekrar geçerek sorun olup olmadığına ve aracında bir belirti olup olmadığına bakar.

Yanlış tedavi sonrası ölümüne yol açılanacağına düşünülen hasta için bir hekim envai çeşit tetkik talep edebilir. Hatta gizliliği ihlal ederek, hastanın ilaçlarını alıp almadığına kadar denetleme davranışına girişildiği de görülmemiş değildir.

Obsesyonlarıyla baş başa kalan avukat, aynı dilekçeyi defalarca inceler, kontrol etmesine rağmen kararları tekrar okur ve birkaç kişiye de danışarak korkularını azaltabilir.

Önceki yazımızda da vurguladığımız üzre, kompulsiyonlar yani obsesyonları azaltma ve rahatlama stratejileri sürdükçe kişinin obsesif düşünceler üretmesi ve kaygı/rahatsızlık seviyesi yayılır ve artar.

Böylece zihinde kurulan tehditler savuşturulurken ve güvende hissedilirken, kişinin bireysel, sosyal, iş ve toplumsal yaşantısına yönelik zorlayıcı bir yaşantı pekişmiş olur.

Çoğunlukla masum ve yararlı görünseler yaşam kalitesini düşüren ve sağlık sorunlarına da gebe bir problem kişinin hayatına yerleşmiş olur.

OKB’nin bu tipi de diğer tipleri gibi aynı tedavi ve müdahale protokolüne tabi bir biçimde yönetilir. Buna dair ilerleyen günlerde paylaşılacak yazımızda detayları inceleyebileceksiniz.